امام سر از محمل بيرون آورد و فرمود:

«حدثنا ابى،العبد الصالح موسى بن جعفر قال حدثنى‏ابى الصادق جعفر بن محمد،قال حدثنى ابى ابو جعفر بن على باقر علوم الانبياء،قال حدثنى ابى على بن الحسين سيد العابدين،قال حدثنى ابى سيد شباب اهل الجنة الحسين،قال حدثنى ابى على بن ابى طالب عليهم السلام،قال سمعت النبى (ص) يقول سمعت جبرئيل يقول قال الله جل جلاله:انى انا الله لا اله الا انا فاعبدونى،من جاء منكم بشهادة ان لا اله الا الله بالاخلاص دخل فى حصنى و من دخل فى حصنى امن من عذابى‏»

(پدرم،بنده‏ى شايسته‏ى خدا موسى بن جعفر برايم گفت كه پدرش جعفر بن محمد صادق از پدرش محمد بن على باقر از پدرش على بن الحسين سيد العابدين از پدرش سرور جوانان بهشت‏حسين،از پدرش على بن ابيطالب عليه السلام نقل كرد كه فرمود از پيامبر (ص) شنيدم كه مى‏فرمود فرشته‏ى خدا جبرئيل گفت‏خداى متعال فرموده است:منم خداى يكتا كه خدايى جز من نيست،مرا بپرستيد،كسى كه با اخلاص گواهى دهد كه خدايى جز«الله‏»نيست در قلعه‏ى من در آمده و كسى كه به قلعه‏ى من در آيد از عذاب من ايمن خواهد بود.) ⁽³⁴⁾

در روايتى ديگر«اسحق بن راهويه‏»كه خود در اين جمع بوده است مى‏گويد:امام پس از آنكه فرمود خدا فرموده است:

«لا اله الا الله حصنى فمن دخل حصنى امن من عذابى‏»اندكى بر مركب خود راه پيمود و آنگاه به ما فرمود:«بشروطها و انا من شروطها» ⁽³⁵⁾ يعنى ايمان به يگانگى خدا كه موجب ايمنى از عذاب الهى مى‏شود شرايطى دارد و پذيرش ولايت و امامت ائمه عليهم السلام از جمله‏ى شرايط آنست.

در تواريخ ديگرى نقل شده،هنگامى كه امام اين حديث را مى‏فرمود،مردمان نيشابور-كه در آن هنگام از شهرهاى بزرگ خراسان و بسيار پر جمعيت و آباد بود و بعدها در حمله‏ى مغول ويران شد-چنان انبوه شده بودند كه مدتى طولانى از صداى فرياد و گريه‏ى مردم از شوق ديدار امام،گفتن حديث ممكن نمى‏شد تا روز به نيمه رسيد،و پيشوايان و قضات فرياد مى‏زدند:اى مردم گوش كنيد و پيامبر را در مورد عترتش ميازاريد،و خاموش باشيد...

سر انجام امام در ميان شور و شوق مردم حديث را فرمود و بيست و چهار هزار قلمدان آماده نوشتن كلمات امام شد. ⁽³⁶⁾

«هروى‏»مى‏گويد:امام از نيشابور بيرون آمد و در ده‏سرخ ⁽³⁷⁾ به امام عرض كردند ظهر شده است آيا نماز نمى‏گذاريد؟

امام پياده شد و آب خواست،و ما آب نداشتيم،امام بدست مبارك خويش خاك را كاويد و چشمه‏يى جارى شد چنانكه آن گرامى و همه‏ى همراهان وضو ساختند،و اثر اين‏آب تا كنون باقى است. ⁽³⁸⁾

و چون به‏«سناباد»رسيد به كوهى كه از سنگ آن ظروفى مى‏ساختند تكيه كرد و فرمود:

«خداوندا مردم را از اين كوه سودمند فرما و در آنچه در ظروفى كه از اين كوه مى‏تراشند قرار گيرد بركت ده‏»و آنگاه فرمان داد ديكهايى براى او از سنگ آن كوه تهيه كنند و فرمود:طعام او را جز در اين ديكها نپزند ⁽³⁹⁾ ،و آن گرامى در غذا بى تكلف و كم خوراك بود. ⁽⁴⁰⁾

آنگاه در طوس به خانه‏ى‏«حميد بن قحطبه طائى‏»وارد شد،و به بقعه‏يى كه‏«هارون الرشيد»در آن مدفون بود ⁽⁴¹⁾ در آمد،و در يكسوى گور هارون با دست‏خطى كشيد و فرمود:

«هذه تربتى،و فيها ادفن و سيجعل الله هذا المكان مختلف شيعتى و اهل محبتى...» ⁽⁴²⁾

(اين خاك من است و در آن مدفون خواهم شد،و به زودى خداى متعال اين مكان را زيارتگاه و محل رفت و آمد شيعيان و دوستدارانم قرار خواهد داد...)سر انجام امام عليه السلام به مرو رسيد،و مامون او را درخانه‏يى مخصوص و جدا از ديگران فرود آورد و بسيار احترام كرد... ⁽⁴³⁾

پيشنهاد مامون

پس از ورود امام به مرو،مامون پيام فرستاد كه مى‏خواهم از خلافت كناره‏گيرى كنم و اين كار را به شما واگذارم،نظر شما چيست؟

امام نپذيرفت،مامون بار ديگر پيغام داد چون پيشنهاد اول مرا نپذيرفتيد ناچار بايد ولايتعهدى مرا بپذيريد.امام به شدت از پذيرفتن اين پيشنهاد نيز خوددارى كرد.مامون امام را نزد خود طلبيد و با او خلوت كرد،«فضل بن سهل ذو الرياستين‏»نيز در آن مجلس بود. مامون گفت:نظر من اينست كه خلافت و امور مسلمانان را به شما واگذارم.امام قبول نكرد، مامون پيشنهاد ولايتعهدى را تكرار كرد باز امام از پذيرش آن ابا فرمود.

مامون گفت:«عمر بن خطاب‏»براى خلافت‏بعد از خود شورايى با عضويت‏شش نفر تعيين كرد و يكى از آنان جد شما على بن ابيطالب بود،و عمر دستور داد هر يك از آنان مخالفت كند گردنش را بزنند،اينك چاره‏يى جز قبول آنچه اراده كرده‏ام ندارى،چون من راه و چاره‏ى ديگرى نمى‏يابم.

مامون با بيان اين مطلب تلويحا امام را تهديد به مرگ كرد،و امام ناچار با اكراه و اجبار وليعهدى را پذيرفت وفرمود:

«ولايتعهدى را مى‏پذيرم بشرط آنكه آمر و ناهى و مفتى و قاضى نباشم و كسى را عزل و نصب نكنم و چيزى را تبديل و تغيير ندهم‏»

و مامون همه‏ى اين شرايط را پذيرفت ⁽⁴⁴⁾ ،و بدين ترتيب ولايتعهدى خود را بر امام تحميل كرد تا با اين توطئه هم امام را زير نظر داشته باشد كه نتواند مردم را به سوى خويش بخواند، و هم علويان و شيعيان را آرام سازد،و پايه‏هاى حكومت‏خود را تحكيم بخشد.

«ريان بن صلت‏»مى‏گويد:خدمت امام رضا عليه السلام رفتم و عرض كردم اى فرزند پيامبر (ص) برخى مى‏گويند شما قبول وليعهدى مامون را نموده‏ايد با آنكه نسبت‏به دنيا اظهار زهد و بى رغبتى مى‏فرمائيد!

فرمود:«خدا گواه است كه اينكار خوشايند من نبود،اما ميان پذيرش وليعهدى و كشته شدن قرار گرفتم و ناچار پذيرفتم...آيا نمى‏دانيد كه‏«يوسف‏»پيامبر خدا بود و چون ضرورت پيدا كرد كه خزانه‏دار عزيز مصر شود پذيرفت،اينك نيز ضرورت اقتضا كرد كه من مقام وليعهدى را به اكراه و اجبار بپذيرم،اضافه بر اين من داخل اين كار نشدم مگر مانند كسى كه از آن خارج است (يعنى با شرائطى كه قرار دادم مانند آنست كه مداخله نكرده باشم) به خداى متعال شكايت‏مى‏كنم و از او يارى مى‏جويم‏» ⁽⁴⁵⁾

«محمد بن عرفه‏»مى‏گويد،به امام عرض كردم:اى فرزند پيامبر خدا!چرا وليعهدى را پذيرفتى؟

فرمود:«به همان دليل كه جدم على عليه السلام را وادار كردند در آن شورا شركت كند» ⁽⁴⁶⁾

«ياسر خادم‏»مى‏گويد:پس از آنكه امام ولايتعهدى را قبول كرده بود،او را ديدم دستهايش را به سوى آسمان بلند كرده،مى‏گفت:

«خدايا تو مى‏دانى كه من بناچار و با اكراه پذيرفتم،پس مرا مؤاخذه مكن همچنانكه بنده و پيامبرت يوسف را مؤاخذه نكردى هنگاميكه ولايت مصر را پذيرفت‏» ⁽⁴⁷⁾

و نيز به يكى از خواص خود كه از ولايتعهدى امام خوشحال بود فرمود:

«خوشحال نباش اين كار به انجام نخواهد رسيد و به اين حال نخواهد ماند» ⁽⁴⁸⁾

موضعگيرى منفى امام

امام بظاهر و در گفتار وليعهدى را پذيرفت ولى عملا آن را نپذيرفته بود زيرا شرط كرد كه هيچ مسئوليتى نداشته باشد و دركارها مداخله‏يى نكند.مامون شرايط را قبول كرده بود ولى گاهى مى‏كوشيد برخى كارها را بر امام تحميل كند و امام را آلت اجراى مقاصد خود قرار دهد،ولى امام بشدت مقاومت مى‏كرد و هرگز با او همكارى نمى‏كرد.

«معمر بن خلاد»مى‏گويد:امام رضا عليه السلام برايم نقل كرد كه مامون به من گفت‏برخى از افراد مورد اعتماد خودت را معرفى كن تا حكومت‏شهرهايى كه بر من شوريده‏اند به آنان واگذار كنم.به او گفتم:«اگر به شرايطى كه پذيرفتى وفا كنى من هم به عهدم وفا خواهم كرد، من در اين كار به اين شرط داخل شدم كه امر و نهى و عزل و نصب نكنم و مشاور هم نباشم تا پيش از تو در گذرم،سوگند به خدا خلافت چيزى است كه به آن فكر نمى‏كردم،آنگاه كه در مدينه بودم بر مركبم سوار مى‏شدم و رفت و آمد مى‏كردم،و اهل شهر و ديگران حوائج‏خود را به من عرضه مى‏داشتند و من بر آورده مى‏ساختم،و آنان و من همچون عموها بوديم (مثل وابستگان با هم انس و صميميت داشتيم) و نامه‏هايم در شهرها مقبول و مورد احترام بود تو نعمتى بيش از آنچه خداوند به من عطا كرده است‏براى من نيفزوده‏يى،و هر نعمتى هم بخواهى بيفزايى باز از خداست كه به من عطا مى‏شود»مامون گفت من به عهدم وفا دارم. ⁽⁴⁹⁾

جشن ولايتعهدى

پس از آنكه امام عليه السلام مقام وليعهدى را بگونه‏يى كه ذكر شد پذيرفت،مامون براى اعلام به مردم و بهره برداريهاى سياسى و تظاهر به اينكه بسيار خشنود و خوشحال است جشنى بر پا كرد،و روز پنجشنبه براى درباريانش جلوس ترتيب داد و«فضل بن سهل‏»بيرون رفت و مردم را از نظر مامون در باره‏ى امام رضا عليه السلام و وليعهدى او آگاه ساخت،و فرمان مامون را ابلاغ كرد كه بايد لباس سبز (كه لباس مرسوم علويان بود) بپوشند و پنجشنبه‏ى ديگر براى بيعت‏با امام حاضر شوند...

در روز تعيين شده همه‏ى طبقات اعم از درباريان و فرماندهان سپاه و قاضيان و ديگران در لباس سبز حاضر شدند،مامون نشست و براى امام عليه السلام نيز جايگاه ويژه‏يى ترتيب داده بودند و امام نيز با لباس سبز در حاليكه عمامه بر سر و شمشيرى بهمراه داشت نشست، مامون دستور داد فرزندش‏«عباس بن مامون‏»اولين نفر باشد كه با امام بيعت مى‏كند،امام دست‏خود را بلند كرد چنانكه پشت دست‏بطرف چهره‏يى خودش و كف دست‏بسوى بيعت كننده بود.

مامون گفت:دستت را براى بيعت‏بگشا.

امام فرمود:رسول خدا (ص) اين چنين بيعت مى‏شد.

آنگاه مردم با امام بيعت كردند و دست او همچنان بالاى دستها بود،در اين مجلس كيسه‏هاى پول تقسيم شد،وسخنرانان و شاعران در باره‏ى فضائل امام و در مورد كارى كه مامون انجام داده بود داد سخن دادند...

سپس مامون به امام گفت:شما نيز خطبه بخوانيد و سخن بگوييد.

امام پس از حمد و ثناى الهى خطاب به حاضران فرمود:

«ما بر شما حقى از ناحيه‏ى پيامبر (ص) داريم و شما نيز بر ما حقى بخاطر پيامبر (ص) داريد،پس هنگاميكه شما حق ما را ادا كرديد بر ما نيز لازم است‏حقتان را محترم بشماريم‏»و ديگر در آن مجلس چيزى نفرمود.

مامون دستور داد درهمها را بنام‏«رضا»سكه زدند. ⁽⁵⁰⁾

اقامه نماز عيد

در يكى از اعياد اسلامى مانند عيد فطر يا عيد قربان،مامون براى امام پيام فرستاد كه امامت نماز عيد را بپذيرد و نماز را برگزار فرمايد.امام پاسخ داد:تو شرايطى كه ميان من و توست مى‏دانى،مرا از اقامه‏ى نماز معذور دار.

مامون گفت:منظورم از اين كار آنست كه مردم مطمئن شوند و نيز فضيلت تو را بشناسند!

فرستاده چند بار ميان مامون و امام رفت و آمد كرد،و چون مامون بسيار اصرار ورزيد امام پاسخ داد:بيشتر دوست دارم مرا از اين كار معاف دارى،ولى اگر نمى‏پذيرى و ناچار بايد اين كار را انجام دهم،من براى اقامه‏ى نماز عيد مانند رسول‏خدا صلى الله عليه و آله و امير مؤمنان على عليه السلام بيرون خواهم آمد.

مامون پذيرفت و گفت:هر طور مايل هستيد بيرون بياييد،و دستور داد فرماندهان و درباريان و عموم مردم بامداد عيد جلوى خانه‏ى امام حاضر شوند.

بامداد عيد پيش از طلوع آفتاب كوچه‏ها و راهها از مردم مشتاق پر شد و حتى زنان و كودكان هم آمده بودند و بيرون آمدن امام را انتظار مى‏بردند.فرماندهان بهمراه سپاهيان،سوار بر مركبهاى خود جلوى منزل امام ايستاده بودند،آفتاب سر زد،امام غسل كرد و لباس پوشيد و عمامه‏يى سپيد كه از پنبه بافته شده بود بر سر نهاد،و يك سر عمامه را بر سينه و سر ديگر را از پس پشت‏بر كتف افكند،خود را معطر ساخت و عصا در دست گرفت،و به همراهان خويش فرمود:آنچه انجام مى‏دهم انجام دهيد.

آنگاه پاى برهنه در حاليكه شلوار و نيز دامن لباس را تا نيمه ساق پا بالا آورده بود.براه افتاد، پس از چند گام سر به سوى آسمان بلند كرد و تكبير گفت،همراهانش به تكبير او تكبير گفتند...امام به در سراى رسيد و ايستاد.

فرماندهان و سپاهيان چون امام را چنان ديدند از مركبها بر زمين جستند و پاپوشها از پاى در آوردند و پا برهنه بر خاك ايستادند.

امام بر در سراى تكبير گفت و انبوه مردم با او تكبير گفتند،صحنه چنان شور و عظمتى داشت كه گويى آسمان و زمين با او تكبير مى‏گويند،شهر مرو را سراسر گريه و فرياد فرا گرفت. «فضل بن سهل‏»چون اوضاع را چنين ديد به مامون خبر برد و گفت:اى امير! اگر«رضا»بدينگونه به مصلاى نماز برسد فتنه و آشوب مى‏شود و ما همه بر جان خويش بيمناكيم،به او پيام بفرست كه باز گردد.

مامون به امام پيام داد:ما شما را به زحمت انداختيم و دوست نداريم به شما زحمت و رنجى برسد،شما باز گرديد و با مردم همان كسى كه قبلا نماز مى‏خواند نماز را برگزار نمايد.

امام دستور داد كفش او را بياورند،و پوشيد و سوار شد و به خانه بازگشت. ⁽⁵¹⁾ و مردم بر نفاق و عوامفريبى مامون پى بردند و دريافتند آنچه در مورد امام ابراز مى‏دارد تظاهر است،و هدفى جز رسيدن به اغراض سياسى خود ندارد...

بحث و مناظره

مامون در سياست مزورانه‏ى خود عليه امام،توطئه‏هاى ديگرى نيز انديشيده بود،او كه از عظمت مقام معنوى امام در جامعه رنج مى‏برد مى‏كوشيد با روبرو كردن دانشمندان با آن حضرت،و به بهانه‏ى بحث و مناظره‏ى علمى و استفاده از دانش امام،شكستى بر آن گرامى وارد سازد تا شايد بدين وسيله از محبوبيت او در جامعه بكاهد،و در نظر مردم امام را بيمايه و بيمقدار سازد،اما اين خدعه و مكر مامون نتيجه‏يى‏جز افزايش عظمت امام و شرمسارى مامون نداشت،و آفتاب دانش الهى امام در مجالس علمى چنان مى‏درخشيد كه خفاش مزورى چون مامون را هر بار در آتش حسد كورتر مى‏ساخت.

«شيخ صدوق‏»فقيه و محدث بزرگوار شيعه كه پيش از هزار سال پيش مى‏زيسته است، مى‏نويسد:

«مامون از متكلمان گروههاى مختلف و گمراه افرادى را دعوت مى‏كرد،و حريص بر آن بود كه آنان بر امام غلبه كنند،و اين بجهت رشگ و حسدى بود كه نسبت‏به امام در دل داشت،اما آن حضرت با كسى به بحث ننشست جز آنكه در پايان به فضيلت امام اعتراف كرد و به استدلال امام سر فرود آورد...» ⁽⁵²⁾

«نوفلى‏»مى‏گويد:مامون عباسى به‏«فضل بن سهل‏»فرمان داد سران مذاهب گوناگون همچون‏«جاثليق‏»و«راس الجالوت‏»و بزرگان‏«صابئين‏»و«هربذ اكبر»و پيروان زرتشت، و«نسطاس رومى‏»و متكلمان ⁽⁵³⁾ را جمع كند،«فضل‏»ايشان را گرد آورد...

مامون به وسيله‏ى‏«ياسر»متصدى امور امام رضا عليه السلام از امام تقاضا كرد در صورت تمايل با سران مذاهب سخن بگويد،و امام پاسخ داد فردا خواهم آمد،چون ياسر بازگشت امام به من فرمود:

«اى نوفلى!تو عراقى هستى و عراقى هوشيار است،از اينكه مامون مشركان و صاحبان عقائد را گرد آورده است چه مى‏فهمى؟»

گفتم:فدايت‏شوم،مى‏خواهد شما را بيازمايد و ميزان دانشتان را بشناسد...

فرمود:«آيا مى‏ترسى آنان دليل مرا باطل سازند؟»

گفتم:نه به خدا سوگند،هرگز چنين بيمى ندارم،و اميد مى‏دارم خدا ترا بر آنان پيروز گرداند.

فرمود:«اى نوفلى!دوست دارى بدانى مامون چه وقت پشيمان مى‏شود؟»

گفتم:آرى.

فرمود:«آنگاه كه من بر اهل تورات با توراتشان،و بر اهل انجيل با انجيلشان،و بر اهل زبور با زبورشان،و بر صابئين با زبان عبرى خودشان،بر هربذان با زبان پارسيشان،و بر روميان با زبان خودشان،و بر اصحاب مقالات با لغتشان استدلال كنم،و آنگاه كه هر دسته‏يى را محكوم كردم و دليلشان را باطل ساختم،و دست از عقيده و گفتار خود كشيدند و به گفتار من گراييدند، مامون در مى‏يابد مسندى كه بر آن تكيه كرده است‏حق او نيست و در اين هنگام مامون پشيمان مى‏گردد و بعد امام فرمود و لا حول و لا قوة الا بالله العلى العظيم...»

بامداد ديگر امام به مجلس آنان آمد...،«راس الجالوت‏»عالم يهودى گفت:ما از تو به جز از تورات و انجيل و زبور داود و صحف ابراهيم و موسى نمى‏پذيريم ⁽⁵⁴⁾ ،آن حضرت قبول كرد،و با آنان به تورات و انجيل و زبور براى اثبات پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به تفصيل استدلال فرمود،آن گرامى را تصديق كردند و نيز با ديگران بحث كرد و چون همه خاموش ماندند فرمود:«اى گروه اگر در ميان شما كسى مخالف است و پرسشى دارد بى‏شرم و بيم بگويد».

«عمران صابى‏»كه در بحث و علم كلام بى‏نظير بود گفت:اى دانشمند!اگر نه اين بود كه خود به پرسيدن دعوت كردى پرسشى نمى‏كردم،زيرا من به كوفه و بصره و شام و جزيره رفتم،و با متكلمان آن سرزمينها سخن گفتم،كسى را نيافتم كه وحدانيت‏خداى را بر من ثابت كند...

امام عليه السلام به تفصيل برهان اثبات خداى واحد را براى او بيان فرمود، ⁽⁵⁵⁾ عمران قانع شد و گفت:سرور من،دريافتم و گواهى مى‏دهم كه خدا چنان است كه شما فرمودى،و محمد بنده‏ى اوست كه براى هدايت و با دينى درست‏بر انگيخته شده،آنگاه به قبله رو كرد و به سجده در افتاد و اسلام آورد.متكلمان چون سخن‏«عمران صابى‏»را شنيدند ديگر چيزى نپرسيدند،و در پايان روز مامون برخاست و با امام عليه السلام به درون خانه رفتند،و مردم پراكنده شدند. ⁽⁵⁶⁾

شهادت امام

سر انجام مامون تصميم به قتل امام گرفت،زيرا دريافته بود كه به هيچ روى نمى‏تواند امام را آلت دست‏خويش قرار دهد،و عظمت امام و توجه جامعه نسبت‏به آن گرامى نيز روز افزون بود، و با تمام كوششهاى مامون كه مايل بود بر شخصيت اجتماعى امام لطمه‏يى وارد سازد، شخصيت و احترام امام روزاروز اوج بيشترى مى‏گرفت،و مامون مى‏دانست هر چه وقت‏بگذرد حقانيت امام و تزوير مامون بر ملاتر مى‏شود،و از سوى ديگر عباسيان و طرفداران آنان از عمل مامون در واگذارى وليعهدى خود به امام،ناراضى بودند و حتى به عنوان مخالفت در بغداد با«ابراهيم بن مهدى عباسى‏»بيعت كردند،و بدين ترتيب حكومت مامون از جهات مختلف در خطر قرار گرفته بود،لذا پنهانى در صدد نابودى امام بر آمد و او را مسموم ساخت تا هم از امام خلاصى يابد و هم بنى عباس و طرفدارانشان را به سوى خود جلب كند،و پس از شهادت آن گرامى به بنى عباس نوشت:

شما انتقاد مى‏كرديد كه چرا مقام ولايتعهدى را به على بن موسى الرضا واگذاشته‏ام،آگاه باشيد كه او درگذشت،پس به اطاعت من در آييد» ⁽⁵⁷⁾ مامون مى‏كوشيد طرفداران و پيروان امام رضا عليه السلام از شهادت امام مطلع نشوند،و با تظاهر و عوامفريبى مى‏خواست نايت‏خود را پنهان سازد و وانمود كند كه امام به مرگ طبيعى در گذشته است،اما حقيقت پنهان نماند و ياران ويژه‏ى امام و وابستگان از ماجرا با خبر شدند.

«ابا صلت هروى‏»كه از ياران نزديك امام رضا عليه السلام است،گفتارى دارد كه چگونگى امور فيما بين مامون و امام،و سر انجام قتل آن گرامى را براى ما بازگو مى‏كند:

«احمد بن على انصارى‏»مى‏گويد از«ابا صلت‏»پرسيدم:

چگونه مامون با آنكه به احترام و دوستدارى امام تظاهر مى‏كرد و او را وليعهد خود ساخت، ممكن است‏به قتل او اقدام كرده باشد؟

«ابا صلت‏»گفت:مامون چون عظمت و بزرگوارى امام را ديده بود اظهار احترام و دوستى مى‏كرد،و او را وليعهد خود نمود تا به مردم وانمود كند كه امام دنيا دوست است،و در چشم مردم سقوط كند،اما چون ديد بر زهد و تقواى امام لطمه‏يى وارد نيامد و مردم از امام چيزى بر خلاف قدس و تقوى نديدند،و بهمين جهت مقام و فضيلت امام نزد مردم روزافزون شد، مامون از متكلمان شهرهاى مختلف افرادى را گرد آورد به اميد آنكه يكى از آنان در بحث علمى بر امام غلبه كند و مقام‏علمى امام نزد دانشمندان شكست‏بخورد،و آنگاه بوسيله‏ى آنان نقض امام نزد عامه‏ى مردم مشهور شود،اما هيچكس از يهوديان و مسيحيان و آتش پرستان و صائبين و برهمنان و ملحدان و دهرى مذهبان و نيز هيچ جدل كننده‏يى از فرقه‏هاى مسلمانان با امام سخن نگفت مگر آنكه امام بر او پيروز شد و او را به استدلال خويش معترف ساخت،و چون چنين شد مردم مى‏گفتند:«به خدا سوگند امام براى خلافت اولى و شايسته‏تر از مامون است‏»و ماموران مامون اين خبرها را براى او بازگو مى‏كردند،و او سخت‏خشمگين مى‏شد و آتش حسدش زبانه مى‏كشيد.و نيز امام عليه السلام از گفتن حق در برابر مامون پروا نداشت،و در بسيارى مواقع چيزهايى كه ناخوشايند مامون بود مى‏فرمود،و اين نيز موجب شدت خشم مامون و كينه‏ى او نسبت‏به امام مى‏شد،و سر انجام چون از حيله‏هاى گوناگون خود عليه امام نتيجه نگرفت پنهانى امام را مسموم ساخت‏» ⁽⁵⁸⁾

و نيز«ابا صلت‏»كه خود همراه امام بوده،و در دفن امام نيز شركت داشته است مى‏گويد در راه بازگشت از مرو به بغداد در طوس مامون امام را با انگور مسموم به قتل رساند. ⁽⁵⁹⁾

پيكر پاك امام،در همان بقعه‏يى كه هارون قبلا مدفون شده بود،در جلوى قبر هارون بخاك سپرده شد.واقعه‏ى شهادت امام رضا عليه السلام در روز آخر ماه صفر سال 203هجرى بود و در اين هنگام امام پنجاه و پنجسال داشت...

درود خدا و پيامبران و پاكان و نيكان بر روح مقدس آن بزرگوار.

بارى،سكوت و تحريف تواريخ موجب آن شده كه ابعاد جنايات برخى ستمگران و از آن جمله مامون عباسى براى آيندگان بدرستى آشكار نباشد،مامون با رذيلت و حيله‏گرى نه تنها امام عليه السلام را سر انجام مسموم و مقتول ساخت،بلكه بسيارى از وابستگان امام و علويان بزرگوار و شيعيان وفادار به امام را نيز يا نابود كرد يا آواره‏ى شهرها و دشتها و كوهها نمود،و چنان عرصه را بر آنان تنگ ساخت كه آن گراميان پنهان و گمنام هر يك بگوشه‏يى فرارى شدند،و سر انجام برخى شربت‏شهادت نوشيدند و برخى نيز گمنام زيستند و مردند،و از تاريخ زندگى بسيارى از آنان هيچ خبرى در دست نيست و برخى خبرهاى پراكنده نيز توسط شيعيان ضبط و محفوظ مانده است...

چند گفتار از امام رضا عليه السلام

براى تبرك و نيز بهره‏ورى از دانش امام على بن موسى الرضا عليهما السلام،برخى سخنان آن عزيز بزرگوار را ذكر مى‏كنيم:

1- «المرء مخبوء تحت لسانه‏»مرد زير زبانش پنهان است و چون سخن بگويد شناخته مى‏شود. ⁽⁶⁰⁾

2- «التدبير قبل العمل يؤمنك من الندم‏»تدبير و انديشه پيش از انجام كار تو را از پشيمانى ايمن مى‏دارد. ⁽⁶¹⁾

3- «مجالسة الاشرار تورث سوء الظن بالاخيار»همنشينى با اشرار و بدكاران موجب بدبينى نسبت‏به نيكان و درستكاران مى‏شود. ⁽⁶²⁾

4- «بئس الزاد الى المعاد العدوان على العباد»دشمنى با بندگان خدا بد توشه‏يى است‏براى آخرت. ⁽⁶³⁾

5- «ما هلك امرء عرف قدره‏»شخصيكه قدر و منزلت‏خويش را بشناسد هلاك نمى‏گردد. ⁽⁶⁴⁾

6- «الهدية تذهب الضغائن من الصدور»هديه كينه‏ها را از دلها مى‏زدايد. ⁽⁶⁵⁾

7- «اقربكم منى مجلسا يوم القيمة احسنكم خلقا و خيركم لاهله‏»در قيامت آنكس به من نزديكتر است كه در دنيا خوش اخلاقتر و نسبت‏به خانواده‏ى خود نيكوكارتر باشد. ⁽⁶⁶⁾

8- «ليس منا من خان مسلما»كسى كه به مسلمانى خيانت كند از ما نيست. ⁽⁶⁷⁾

9- «المؤمن اذا غضب لم يخرجه غضبه عن حق‏»مؤمن چون خشمگين شود خشمش او را از رعايت‏حق بيرون نمى‏برد. ⁽⁶⁸⁾

-«ان الله يبغض القيل و القال و اضاعة المال و كثرة السؤال‏»خداوند قيل و قال و ضايع كردن مال و پرسش بسيار (و بى مورد) را دشمن مى‏دارد. ⁽⁶⁹⁾

11- محبت كردن با مردم نصف عقل است. ⁽⁷⁰⁾

12- سختترين كارها سه چيز است:انصاف و حقگويى اگر چه عليه خود باشد-در همه حال بياد خدا بودن-با برادران ايمانى در اموال مواسات كردن. ⁽⁷¹⁾

13- شخص با سخاوت از غذايى كه مردم برايش آماده كرده‏اند مى‏خورد تا ديگران نيز از غذايى كه او آماده مى‏سازد بخورند ⁽⁷²⁾ .

14- قرآن كلام و سخن خداست از آن نگذريد و هدايت را در غير آن نجوئيد كه گمراه مى‏شويد ⁽⁷³⁾ .

پاسخ امام (ع) به چند پرسش

پرسيدند:خدا چگونه و كجاست؟

امام فرمود:اساسا اين تصورى غلط است،زيرا خداوند مكان را آفريد و خود مكان نداشت،و چگونگى‏ها را خلق كرد و خود از چگونگى (و تركيب) بر كنار بود،پس خدا با چگونگى و مكان شناخته نمى‏شود،و به حس در نمى‏آيد،و به چيزى قياس و تشبيه نمى‏گردد.

-چه زمانى خدا بوجود آمده است؟

امام-بگو چه زمانى نبوده تا بگويم چه وقت‏بوجود آمده است.

-چه دليلى بر حدوث جهان (يعنى اينكه جهان قبلا نبوده و مخلوق است) وجود دارد؟

امام-نبودى سپس بوجود آمدى،و خود مى‏دانى كه خود را نيافريده‏يى و كسى كه مانند توست نيز ترا بوجود نياورده است.

-ممكن است‏خدا را براى ما توصيف كنيد؟

-امام-آنكه خدا را با قياس توصيف كند هميشه در اشتباه و گمراهى است و آنچه مى‏گويد ناپسند است،من خدا را به آنچه خود تعريف و توصيف فرموده است تعريف مى‏كنم بدون آنكه از او رؤيتى يا صورتى در ذهن داشته باشم:«لا يدرك بالحواس‏»خدا با حواس آفريدگان درك نمى‏شود،«و لا يقاس بالناس‏»به مردم قياس نمى‏شود،«معروف بغير تشبيه‏»بدون تشبيه شناخته مى‏شود،در عين علو مقام به همه نزديك است،بدون آنكه بتوان همانندى براى او معرفى كرد،به مخلوقات خود مثال زده نمى‏شود،«و لا يجور فى قضيته‏»در حكم و قضاوت خود بر كسى ستم نمى‏كند...به آيات و نشانه‏ها شناخته مى‏گردد. ⁽⁷⁴⁾

-آيا ممكن است زمين بدون حجت و امام بماند؟

امام-اگر يك چشم بر هم زدن زمين از حجت‏خدا وامام خالى بماند همه‏ى زمينيان را فرو خواهد برد.

-ممكن است در باره‏ى فرج (امام عصر عج) توضيح بدهيد؟

امام-آيا نمى‏دانى كه انتظار فرج جزو فرج است؟

-نه نمى‏دانم مگر به من بياموزى!

امام-آرى،انتظار فرج از فرج است. ⁽⁷⁵⁾

-ايمان و اسلام چيست؟

امام-حضرت باقر العلوم فرمودند:ايمان مرتبه‏يى بالاتر از اسلام،و تقوى مرتبه‏يى برتر از ايمان و يقين مرتبه‏يى برتر از تقوى است،و چيزى كمتر از يقين ميان مردم تقسيم نشده است. ⁽⁷⁶⁾

-يقين چيست؟

امام-توكل به خداى متعال و تسليم در برابر اراده و خواست او،و رضايت‏به قضاى الهى،و واگذارى امور خويش به خدا (و از او مصلحت‏خواستن) ⁽⁷⁷⁾

-عجب (خود بينى و خود پسندى) كه عمل را از بين مى‏برد چيست؟

امام-عجب درجاتى دارد،از جمله آنكه كار زشت در نظر بنده جلوه مى‏كند و آن را نيكو مى‏پندارد و از آن خشنود مى‏شود و گمان مى‏كند كار خوبى انجام داده است،و از جمله آنكه بنده به خداى خود ايمان مى‏آورد آنگاه بر خدامنت مى‏گذارد،در حاليكه منت گذاشتن حق خداست. ⁽⁷⁸⁾

-آيا حضرت ابراهيم كه گفت:«و لكن ليطمئن قلبى‏»در دل خود ترديدى داشت؟

امام-نه ابراهيم يقين داشت،و منظورش اين بود كه خدا بر يقين او بيافزايد. ⁽⁷⁹⁾

-چرا مردم از امير مؤمنان على عليه السلام دورى كردند و به غير او روى آوردند با آنكه سابقه‏ى فضائل آن حضرت و مقام و منزلت او نزد پيامبر صلى الله عليه و آله براى مردم معلوم و آشكار بود؟

امام-چون امير مؤمنان (ع) از پدران و برادران و عموها و دائى‏ها و بستگان آنان كه با خدا و رسول (ص) او در جنگ و ستيز بودند تعداد بسيارى كشته بود،و اين باعث دشمنى و كينه‏ى آنان شد،و دوست نداشتند امير مؤمنان (ع) ولى و رهبر آنان گردد و نسبت‏به غير آن حضرت اين احساس و دشمنى را نداشتند،زيرا غير او در پيشگاه پيامبر (ص) و جهاد با دشمن مقام امير مؤمنان را دارا نبود بهمين جهت مردم از امير مؤمنان دور شدند و به غير او رو آوردند. ⁽⁸⁰⁾

پى‏نوشتها:

1- به كافى ج 1 ص 486 و اعلام الورى ص 302 و ارشاد مفيد ص 285 و قاموس الرجال ج 11 ص 31 ملحقات مراجعه شود.

2- نام ديگر اين بانو«تكتم‏»است.

3- اعلام الورى ص 302

4- اعلام الورى ص 304

5- اعلام الورى ص 305- كافى ج 1 ص 316

6- گويا منظور روزه‏ى پنجشنبه اول ماه و چهار شنبه‏ى وسط ماه و پنجشنبه‏ى آخر ماه است كه پيشوايان معصوم فرموده‏اند كسى كه اضافه بر روزه‏ى ماه مبارك رمضان در هر ماه اين سه روز را روزه بگيرد مانند آنستكه همه‏ى سال روزه باشد.

7- اعلام الورى ص 314

8- اعلام الورى ص 315

9- كافى ج 6 ص 283

10- مناقب ج 4 ص 362

11- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 174

12- كافى ج 8 ص 230

13- كافى ج 6 ص 298

14- مناقب ج 4 ص 360

15- كافى ج 5 ص 288

16- معجم رجال الحديث ج 2 ص 237- رجال كشى ص 588

17- كافى ج 1 ص 487

18- كافى ج 8 ص 257

19- تاريخ ابن اثير ج 6 ص 227

20- رجوع شود به تواريخى كه خلافت مامون و شرح زندگى‏«يحيى بن اكثم‏»را نوشته‏اند و از جمله به‏«مروج الذهب مسعودى‏»و به تاريخ‏«ابن خلكان‏».

21- الامام الرضا،محمد جواد فضل الله ص 91 به نقل از تاريخ الخلفاء سيوطى ص 284 و 308

22- به‏«مقاتل الطالبيين‏»ابو الفرج اصفهانى و تتمة المنتهى و ديگر كتب تواريخ رجوع شود.

23- حياة الامام الرضا،جعفر مرتضى الحسينى ص 213- 214 و بحار ج 49 ص 139 و مسند امام رضا (ع) ج 1 ص 77- 78 و عيون اخبار ج 2 ص 153

24- حياة الامام الرضا ص 214 و بحار ج 49 ص 290 و عيون اخبار ج 2 ص 239

25- حياة الامام الرضا ص 214 و كشف الغمه ج 3 ص 92 و مسند امام رضا ج 1 ص 178 و عيون اخبار ج 2 ص 219

26- حياة الامام الرضا ص 215 و رجال ممقانى ج 1 ص 97 و عيون اخبار ج 2 ص 212

27- حياة الامام الرضا ص 364 و به شرح ميميه ابى فراس ص 196 و عيون اخبار ج 2 ص 170 و بحار ج 49 ص 183 و مسند امام رضا ج 2 ص 96 رجوع شود.

28- بحار ج 49 ص 189

29- كافى ج 1 ص 498- منتهى الامال

30- بحار ج 49 ص 91- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 178

31- عيون ج 2 ص 181- 182

32- بحار الانوار ج 49 ص 118

33- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 131

34- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 132- 133

35- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 134

36- بحار ج 49 ص 127

37- ده سرخ در نيم فرسخى شريف آباد و شش فرسخى مشهد مقدس واقع شده است (منتخب التواريخ ص 544)

38- بحار ج 49 ص 125- عيون اخبار ج 2 ص 135

39- ظروفى كه از سنگ اين كوه مى‏تراشند هم اكنون نيز بسيار مورد توجه است و از همين سنگ انواع وسائل ديگر نيز ساخته مى‏شود و از كالاها و سوقاتهاى معروف شهرستان مشهد است،و عموم اهالى مشهد از داستان دعاى حضرت در مورد اين كوه و بركت آن آگاهى دارند.

40- بحار ج 49 ص 125- عيون اخبار ج 2 ص 135

41- همين مكانى كه اكنون مرقد مطهر امام رضا عليه السلام است.

42- بحار ج 49 ص 125- عيون اخبار ج 2 ص 135- 136

43- ارشاد مفيد ص 290

44- ارشاد مفيد ص 290

45- علل الشرايع ص 227- 228 و عيون اخبار الرضا ج 2 ص 138

46- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 141

47- امالى صدوق ص 72

48- ارشاد مفيد ص 292

49- عيون اخبار الرضا ج 2 ص 164

50- ارشاد مفيد ص 292- 291

51- ارشاد مفيد ص 214- 213- عيون اخبار ج 2 ص 149- 148

52- بحار ج 49 ص 175- 176

53- جاثليق:رئيس اسقفان مسيحى- راس الجالوت:رئيس علماى يهود- صابئين:فرشته پرستان يا ستاره پرستان يا كسانيكه به نوبت و شريعتى ايمان نداشتند- هربذ: معرب‏«هربد»است و به خادم آتشكده و قاضى گبران و آتش پرستان گفته مى‏شودنسطاس: پزشك رومى- متكلمان:كسانيكه در علم عقائد مهارت داشتند.

54- راس الجالوت يهودى بود و به انجيل ايمان نداشت ولى به آن آشنائى داشت و مى‏خواست از اينراه نيز امام را در حضور مسيحيان بيازمايد تقاضا كرد كه امام به انجيل نيز استدلال كند.

55- برهان مفصل و ژرفى كه امام عليه السلام در آن مجلس بيان فرمود در كتاب‏«توحيد صدوق‏» ذكر شده است.

56- توحيد صدوق ص 429- 427 و اثباة الهداة ج 6 ص 45- 49

57- طبرى ج 11 ص 1030- البداية و النهايه ج 10 ص 249 و غير آن به نقل حياة الامام الرضا ص 349

58- عيون اخبار ج 2 ص 241

59- عيون اخبار ج 2 ص 245

60- و61- و62- و63- و64- و65- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 294- 291

66- و67- و68- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 305- 294

69- و70- و71- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 290- 285

72- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 305- 294

73- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 305- 294

74- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 47- 10

75- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 227

76- مسند الامام الرضا ج 1 ص 258

77- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 258

78- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 285

79- مسند الامام الرضا (ع) ج 1 ص 315

80- عيون اخبار الرضا (ع) ج 2 ص 81

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: